Najważniejszym zabytkiem wskazującym na obecność społeczności żydowskiej w Bochni jest cmentarz. Położony na wzgórzu Krzęczków, powstał jesienią 1872 roku, w czasie zagrożenia epidemicznego. Wcześniej miejscem pochówku dla zmarłych Żydów z Bochni był cmentarz żydowski w Nowym Wiśniczu, a powstanie nekropolii na miejscu miało ograniczyć rozprzestrzenianie się cholery.
Cmentarz został otoczony murem, a od ulicy Krzęczków, przy południowej granicy, stał dom przedpogrzebowy, wybudowany rok po powstaniu nekropolii. Tam przygotowywano ciała zmarłych do pochówku, tam też znajdowało się mieszkanie grabarza. W pobliżu zlokalizowana została studnia, bowiem woda była konieczna zarówno do obmywania zwłok (tahara), jak i po to, aby po opuszczeniu cmentarza, zgodnie ze zwyczajem, obmyć dłonie.
Północną część cmentarza przeznaczono na pochówki osób zmarłych na cholerę. Jest to część najstarsza, gdzie znajdują się groby z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX stulecia.
Jako miejsce grzebalne cmentarz funkcjonował do lata 1945 roku. Podczas okupacji Niemcy planowali całkowite zniszczenie nekropolii i założenie na tym terenie obozu pracy z barakami mieszkalnymi. Jednak dzięki łapówce otrzymanej z Judenratu odstąpili od tego zamiaru. Do naszych czasów przetrwało kilkaset nagrobków. Mają one różną formę: są to macewy tradycyjne, pomniki tumbowe, stele zmodyfikowane, które szczególnie w wieku XX stały się dominującym typem nagrobków, a także obeliski, stojące głównie na grobach ludzi zamożnych.
Na cmentarzu są miejsca, w których częściej występują groby kapłanów, lewitów, dzieci. Kilka rzędów zostało całkowicie zapełnionych nagrobkami kobiet, choć podział przestrzeni cmentarnej według płci nie jest konsekwentny. Ów brak konsekwencji podkreślają nagrobki podwójne, przeznaczone dla osób różnej płci.
Blisko wejścia na cmentarz pochowany został zmarły w 1932 roku rabin Uscher Meier Halberstam, który w Bochni sprawował swój urząd od końca XIX wieku. Obok znajdują się groby jego żony, córki oraz wnuczki. Przy głównej alei stoją nagrobki m.in. lokalnych moheli (osoby dokonujące obrzezania) – Samuela Jachzela i Abrahama Gerstenfelda, a także sofera (pisarza gminnego) Leiba Klapholza. W pobliżu przetrwała macewa Jehudy Grünspana, który był przełożonym gminy w okresie powstawania cmentarza i domu przedpogrzebowego.
W zachodniej części nekropolii znajduje się kwatera wojskowa, gdzie pochowano żołnierzy wyznania mojżeszowego, zmarłych podczas I wojny światowej; oznaczona jest numerem 313 IX okręgu cmentarnego. W pobliżu, w miejscu masowego grobu z czasów okupacji, postawiony został pomnik upamiętniający ofiary Holokaustu z Bochni i okolic. Jego fundatorami są pochodzący z Wiśnicza bracia, Abusch i Josef Hirschowie.
Opracowane na podstawie: I. Zawidzka, Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Bochni, Bochnia 2018.
Fot. I. Zawidzka